Hệ thống lọc nước bể cá

Hệ thống lọc nước bể cá là “trái tim” quyết định đến sức khỏe và sự phát triển bền vững của cả môi trường thu nhỏ này. Nhờ cơ chế loại bỏ tạp chất cơ học, chuyển hóa chất độc hại qua quá trình sinh học và điều hòa chất hóa học trong nước, hệ thống lọc không chỉ giúp giữ nước luôn trong, sạch mà còn duy trì các chỉ số lý-hóa phù hợp cho cá và vi sinh vật.

Với cấu trúc gồm nhiều ngăn chuyên biệt — từ lọc cơ học (loại bỏ mảnh vụn lớn), lọc sinh học (cung cấp nơi trú ẩn cho vi khuẩn có lợi), đến lọc hóa học (hấp thụ clo, kim loại nặng) — mỗi thành phần đều đóng vai trò thiết yếu.

Việc lựa chọn đúng loại, kích thước và bố trí hợp lý sẽ giúp đảm bảo dòng chảy ổn định, tuổi thọ cao và hiệu suất lọc tối ưu, mang lại không gian sống lý tưởng cho mọi sinh vật trong bể.

Hãy cùng Relax Aquarium tìm hiểu về “hệ thống lọc nước bể cá” từ khái niệm, cơ chế đến các sơ đồ cấu tạo tương ứng với các loại máy lọc bể cá khác nhau

Mục lục nội dung

Hệ thống lọc nước bể cá là gì?

Hệ thống lọc nước bể cá là “trái tim” của bể cá cảnh, một hệ thống thiết bị quan trọng nhất để duy trì môi trường nước sạch, ổn định và an toàn cho cá, cây thủy sinh sinh sống. Nó đóng vai trò như lá phổi, quả thận và hệ miễn dịch của cả hệ sinh thái thu nhỏ trong bể cá.

Tại sao nó là TRÁI TIM không thể thiếu?

Bể cá là một hệ thống KHÉP KÍN, không như ao hồ tự nhiên có khả năng tự làm sạch vô hạn. Trong bể, các yếu tố gây ô nhiễm tích tụ rất nhanh:

Chất thải của cá (phân, nước tiểu)
Thức ăn thừa
Xác cây, lá cây thủy sinh chết
Các chất hữu cơ phân hủy khác

Nếu không được xử lý, chúng sẽ:

Phân hủy sinh ra Ammonia (NH3/NH4+) – CỰC ĐỘC với cá ngay ở nồng độ thấp.
Vi khuẩn chuyển hóa Ammonia thành Nitrite (NO2-) – VẪN RẤT ĐỘC, gây ngạt cho cá.
Tiếp tục chuyển hóa thành Nitrate (NO3-) – Ít độc hơn, nhưng tích tụ lâu ngày ở nồng độ cao cũng gây stress, bệnh tật, cản trở sinh sản, kích thích rêu hại phát triển.

👉 Hệ thống lọc chính là giải pháp để XỬ LÝ những chất độc hại này và duy trì sự cân bằng!

Hệ thống lọc nước bể cá hoạt động như thế nào?

Hệ thống lọc không chỉ đơn thuần là giữ nước trong. Nó là một nhà máy xử lý nước mini, hoạt động dựa trên 3 nguyên lý chính, mỗi nguyên lý giải quyết một loại “rác” khác nhau trong nước.

Lọc cơ học (lọc vật lý) – “Thu Gom Rác Thô

Lọc cơ học với nhiệm vụ chính là loại bỏ thức ăn thừa, phân cá, mảnh vụn cây thủy sinh, bụi bẩn… giúp nước trong vắt về mặt thị giác.

Nếu không loại bỏ các chất thải thô này, chúng sẽ tích tụ, phân hủy tạo ra độc tố (amonia) và làm tắc nghẽn các tầng lọc phía sau, đặc biệt là lọc sinh học. Nước đục cũng khiến bạn khó quan sát cá.

Vật liệu lọc: Bông lọc trắng (dày hoặc mỏng), mút xốp (nỉ lọc), vòng lọc nhựa (chỉ để giữ các hạt lớn).
Nguyên lý hoạt động: Nước từ bể sẽ được bơm qua các lớp vật liệu lọc này. Các vật liệu này có các lỗ nhỏ li ti, giữ lại các chất thải rắn như thức ăn thừa, phân cá, lá cây mục nát, cặn bẩn lơ lửng, v.v.

Lọc cơ học (lọc vật lý) - "Thu Gom Rác Thô

Lọc sinh học

Đây là hệ thống bảo vệ sống còn cho cá của bạn!

Mục đích chính là khử độc Amoniac và Nitrit, giữ cho nồng độ các chất này ở mức an toàn cho cá, tạo môi trường sống ổn định.

Nếu không có hoặc không hoạt động hiệu quả, Amonia và Nitrite sẽ tích tụ nhanh chóng, gây ngộ độc và chết cá hàng loạt (“Hội chứng bể cá mới”). Chu trình này cần thời gian (4-8 tuần) để thiết lập (“chạy bể”).

Vật liệu lọc: Vật liệu lọc sinh học đặc biệt (Bio-ball, ceramic rings, matrix, kaldnes, gốm lỗ, sứ lọc…), mút xốp dày (cũng có diện tích cho vi sinh bám), đá nham thạch, thậm chí sỏi nền và cây thủy sinh cũng góp phần.
Nguyên lý: Nước sau khi qua lọc cơ học sẽ đi qua khu vực chứa vật liệu lọc sinh học. Đây là nơi các vi khuẩn có lợi (vi sinh) sinh sống.

Chúng bám vào bề mặt các vật liệu lọc có diện tích tiếp xúc lớn. Những vi khuẩn này ăn các chất độc hại do chất thải hữu cơ phân hủy ra.

Các vi khuẩn này thực hiện quá trình nitrat hóa, chuyển hóa các chất độc hại trong nước theo chu trình sau:

Amoniac (NH3/NH4+): Sản phẩm từ chất thải của cá và thức ăn thừa, cực kỳ độc hại. Vi khuẩn Nitrosomonas sẽ chuyển hóa Amoniac thành Nitrit (NO2−).
Nitrit (NO2−): Cũng là một chất độc hại, mặc dù ít hơn Amoniac. Vi khuẩn Nitrobacter sẽ chuyển hóa Nitrit thành Nitrat (NO3−).
Nitrat (NO3−): Ít độc hơn nhiều so với Amoniac và Nitrit. Nitrat có thể được cây thủy sinh hấp thụ hoặc loại bỏ thông qua việc thay nước định kỳ.

Lọc hóa học

Lọc Hóa Học có nhiệm vụ chính là Giúp cải thiện chất lượng nước về mặt hóa học, làm nước trong vắt hơn (khử vàng), giải quyết các vấn đề cụ thể như mùi hôi hoặc dư lượng thuốc.

Khử mùi hôi, loại bỏ chất hữu cơ hòa tan (làm nước vàng), khử độc tố (như chlorine nếu chưa khử kỹ), điều chỉnh pH (một cách tạm thời), loại bỏ phosphate (hạn chế rêu hại), loại bỏ thuốc trị bệnh sau khi dùng…

Lưu ý: Không phải lúc nào cũng cần thiết phải dùng. Than hoạt tính có hiệu quả giới hạn (thường 2-4 tuần) và cần thay thế định kỳ.

Vật liệu lọc: Than hoạt tính (phổ biến nhất), zeolite (hút amonia khẩn cấp), nhựa trao đổi ion (hút NO3-, PO4-), bóng khử phosphate, đất sét…
Nguyên lý: Sử dụng các vật liệu có tính chất hấp phụ hoặc phản ứng hóa học để loại bỏ các chất hòa tan trong nước mà lọc cơ học và sinh học không xử lý được.

Tóm lại, máy lọc bể cá hoạt động bằng cách luân chuyển nước qua các tầng lọc khác nhau, nơi các chất thải và độc tố được loại bỏ hoặc chuyển hóa.

Sự kết hợp đồng bộ của lọc cơ học, sinh học và hóa học đảm bảo nước trong bể luôn sạch, an toàn, tạo điều kiện tốt nhất cho sự phát triển của cá và các sinh vật thủy sinh khác.

Các Bộ Phận CƠ BẢN CỦA MỌI HỆ THỐNG LỌC

Dù hệ lọc có khác nhau về hình dáng (treo thành bể, ngâm trong nước, đặt ngoài tủ…), chúng đều tuân theo nguyên lý chung:

Trả nước sạch về bể.

↓

Hút nước cần xử lý

↓

Đẩy qua vật liệu lọc

↓

Thiếu 1 trong 4 bộ phận sau, hệ thống không thể hoạt động.

Máy Bơm (Pump/Động Cơ)

Vai trò: “Trái tim” tạo tuần hoàn nước.

Tham khảo: danh mục máy bơm bể cá mà Relax Aquarium đang cung cấp

Chức năng:

Hút nước từ bể → Đẩy nước qua vật liệu lọc → Trả nước sạch về bể.
Đặc điểm chung:
Có thể đặt chìm trong nước (lọc trong, lọc thùng) hoặc khô (lọc thác). Tham khảo ngay bài viết “Hướng dẫn cách đặt máy lọc bể cá” để có thể đưa ra quyết định tốt nhất
Lưu lượng (Lít/giờ) là thông số quan trọng nhất (*Chọn gấp 3-7 lần thể tích bể*).
Ví dụ: Bể 50L cần bơm có lưu lượng ≥ 150-350 Lít/giờ.

Đầu Hút Nước (Intake/Ống Hút)

Vai trò: Thu nước “bẩn” từ bể vào hệ lọc.

Cấu tạo & Lưu ý:

Ống nhựa + Lưới chắn (ngăn cá, rác lớn bị hút vào).
Có thể điều chỉnh độ cao (hút nước giữa bể hoặc gần đáy).
Mẹo: Vệ sinh lưới chắn định kỳ để tránh tắc nghẽn.

Ngăn Chứa Vật Liệu Lọc (Filter Media Chamber)

Vai trò: “Nhà máy xử lý” nước thông qua 3 cơ chế: Cơ học – Sinh học – Hóa học.

Nước chảy tuần tự qua các lớp vật liệu:

→ Lọc cơ học (bông, mút): Giữ rác thải hữu hình.
→ Lọc sinh học (sứ, gốm, bio-ball): Nuôi vi khuẩn có lợi phân hủy độc tố.
→ Lọc hóa học (than hoạt tính, zeolite): Hấp thụ chất hòa tan, mùi.

Lưu ý: Thứ tự sắp xếp vật liệu ảnh hưởng lớn đến hiệu quả lọc.

Đầu Xả Nước (Output/Outlet/Ống Đẩy)

Vai trò: Đưa nước sạch trở lại bể, tạo dòng chảy và oxy hóa.

Tính năng thường có:

Điều chỉnh hướng xả (tạo sóng, luồng nước).
Van kiểm soát lưu lượng (giảm áp lực cho cá yếu).
Thiết bị tăng oxy: Vòi sen, thanh tràn (lọc thác) hoặc vòi lily pipe (lọc thùng).

Cấu Tạo ĐẶC THÙ Theo Từng Loại Máy Lọc Phổ Biến

Relax Aquarium sẽ đề cập tới cấu tạo hệ thống lọc tương đương với 7 loại máy lọc phổ biến nhất và các bạn có thể tham khảo bài viết “Các loại máy lọc nước bể cá cảnh” để hiểu hơn về từng loại máy lọc này.

Cấu tạo hệ thống lọc dựa theo máy lọc treo (Hang-On-Back – HOB)

[Ống hút + Lưới chắn] --> [Bơm chìm mini] --> [Thùng nhựa treo thành bể] --> [Lớp bông lọc thô] --> [Vật liệu sinh học/sứ] --> [Túi than hoạt tính] --> [Thác nước tràn] --> [Bể cá]

Cấu tạo hệ thông lọc dựa theo máy lọc treo (Hang-On-Back – HOB)

Cấu tạo Hệ thống với Máy Lọc Thùng (Canister Filter)

[Ống hút đáy bể] --> [Thùng kín đặt dưới tủ] --> [Giỏ lọc xếp tầng] 
--> [Bơm công suất cao] --> [Ống đẩy lên bể] --> [Vòi sen/vòi Lily]

Cấu tạo hệ thống lọc với Máy Lọc Mút (Sponge Filter)

[Máy sủi khí] --> [Ống nhựa trục rỗng] --> [Khung mút xốp bao quanh]
 --> [Nước hút qua mút] --> [Bọt khí đẩy nước sạch lên]

Cấu tạo hệ thống lọc với Lọc Trống (Drum Filter)

[Ống dẫn nước vào] --> [Trống lọc quay]
 --> [Lưới lọc siêu mịn] --> [Motor quay trống]
 --> [Vòi phun rửa tự động] --> [Ống xả cặn]

Cấu tạo hệ thống lọc với Lọc Đáy (Undergravel Filter – UGF)

[Tấm lưới nhựa] -->|Phủ kín đáy bể| [Sỏi nền dày 5-7cm]
[Ống lọc thẳng đứng] -->|Gắn vào lưới| 
[Máy sủi/Powerhead] -->|Gắn đầu ống|

Cấu tạo hệ thống lọc với Máy Lọc Tràn Trên (Top Overflow Filter)

[Thành bể khoan lỗ] --> [Máng tràn thu nước mặt] --> [Ống dẫn xuống hộp lọc] --> [Ngăn lọc treo sau bể] --> [Vật liệu lọc tùy chỉnh] --> [Bơm đẩy nước về bể]

Cấu tạo hệ thống lọc với Lọc Tràn Dưới (Sump Filter / Bottom Overflow Filter)

[Bể chính khoan đáy] --> [Ống tràn khẩn cấp]
[Ống hút đáy chính] --> [Bể sump đặt thấp hơn]
 --> [Ngăn lọc cơ học] --> [Ngăn lọc sinh học]
 --> [Ngăn bơm] --> [Máy bơm đẩy nước lên bể chính]

Hiểu được cách hoạt động của hệ thống lọc chính là nắm được chìa khóa thành công trong thú chơi thủy sinh. Nó không chỉ giữ nước trong mà quan trọng hơn, nó tạo ra một môi trường nước an toàn và ổn định về mặt sinh học cho những người bạn cá của bạn phát triển khỏe mạnh.

Hãy tôn trọng “đội quân vi sinh” bé nhỏ, bảo dưỡng lọc đúng cách, chọn thiết bị phù hợp và kiên nhẫn trong giai đoạn đầu thiết lập bể.

Bạn hoàn toàn có thể làm được!

Chỉ cần nắm vững những nguyên tắc cơ bản này, bể cá của bạn sẽ sớm trở thành một hệ sinh thái thu nhỏ tươi đẹp và cân bằng. Nếu có bất kỳ thắc mắc nào trên hành trình, đừng ngần ngại tìm hiểu thêm hoặc hỏi ý kiến từ những người có kinh nghiệm.

Chúc bạn thành công và thật nhiều niềm vui với thế giới thủy sinh kỳ diệu! 🐠✨