Các loại máy lọc nước bể cá cảnh

Nước sạch là yếu tố sống còn, quyết định trực tiếp đến sức khỏe và tuổi thọ của cá cũng như sự ổn định của môi trường bể. Tuy nhiên, chỉ thay nước thường xuyên là chưa đủ — đó là lý do vì sao máy lọc nước bể cá trở thành thiết bị không thể thiếu đối với bất kỳ người chơi cá cảnh nào.

Trên thị trường hiện nay có rất nhiều loại máy lọc với thiết kế, nguyên lý hoạt động và công dụng khác nhau, phù hợp với từng loại bể và nhu cầu sử dụng.

Bài viết này của Relax Aquarium sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về các loại máy lọc nước bể cá cảnh phổ biến, từ cách phân loại, nguyên lý hoạt động đến cách lựa chọn máy phù hợp nhất cho bể cá của mình.

Tầm quan trọng của việc lọc nước trong bể cá cảnh

Trong thế giới thủy sinh, hệ thống lọc nước không chỉ là thiết bị hỗ trợ, mà là nền tảng sống còn quyết định đến sức khỏe của cá và sự ổn định của cả hệ sinh thái trong bể. Việc duy trì một hệ thống lọc hiệu quả là yếu tố cốt lõi giúp người chơi cá cảnh bảo vệ đàn cá và giữ gìn vẻ đẹp bể nuôi theo thời gian.

Trước hết, lọc nước giúp duy trì chất lượng nước – yếu tố sống còn đối với mọi sinh vật thủy sinh. Hệ thống lọc đảm nhận vai trò loại bỏ chất thải từ cá, thức ăn thừa, cặn hữu cơ và đặc biệt là các hợp chất độc hại như amoniac (NH₃), nitrit (NO₂) và nitrat (NO₃). Nếu không được xử lý, những hợp chất này sẽ nhanh chóng tích tụ đến mức gây ngộ độc, làm suy yếu hệ miễn dịch và dẫn đến tử vong ở cá.

Bên cạnh đó, nhiều loại lọc còn góp phần cung cấp oxy hòa tan cho nước thông qua việc khuấy động bề mặt, hỗ trợ quá trình trao đổi khí. Oxy là điều kiện thiết yếu cho quá trình hô hấp của cá và các vi sinh vật có lợi, đặc biệt trong các bể nuôi mật độ cao.

Lọc sinh học – một thành phần quan trọng của hệ thống lọc – tạo điều kiện lý tưởng cho các vi khuẩn có lợi phát triển. Chúng tham gia vào chu trình nitơ, chuyển hóa amoniac và nitrit thành nitrat ít độc hơn, góp phần cân bằng sinh thái nước và hỗ trợ sức khỏe lâu dài cho cá.

Về mặt thẩm mỹ, lọc cơ học giúp loại bỏ các hạt lơ lửng, mang lại làn nước trong trẻo, sạch sẽ – điều kiện lý tưởng để quan sát và thưởng thức vẻ đẹp của cá cũng như bố cục bể. Đồng thời, việc loại bỏ chất hữu cơ dư thừa cũng hạn chế sự phát triển của tảo và vi khuẩn có hại.

Cuối cùng, một hệ thống lọc tối ưu không chỉ giảm đáng kể tần suất thay nước mà còn tiết kiệm thời gian, công sức và chi phí cho người nuôi. Đồng thời, việc tạo dòng chảy phù hợp trong bể còn giúp cá vận động tự nhiên, giảm stress và tăng cường thể lực.

Vậy nếu không lọc nước bể cá thì sao?

• Nước nhanh chóng bị ô nhiễm, đục ngầu, có mùi hôi.
• Nồng độ các chất độc hại (amoniac, nitrit) tăng cao, gây ngộ độc cho cá.
• Cá bị stress, biếng ăn, dễ mắc bệnh.
• Thiếu oxy khiến cá phải ngoi lên mặt nước để thở hoặc thậm chí chết ngạt.
• Tảo và vi khuẩn có hại bùng phát, làm mất thẩm mỹ và ảnh hưởng đến sức khỏe của cá.
• Hệ vi sinh có lợi không thể phát triển, chu trình nitơ bị phá vỡ.
• Người chơi phải thay nước liên tục, tốn nhiều thời gian và công sức.

Các loại máy lọc bể cá

Dựa trên vị trí lắp đặt, máy lọc nước bể cá được phân thành ba nhóm chính: lọc trong, lọc treo và lọc ngoài (lọc thùng) – mỗi loại phù hợp với những nhu cầu và quy mô bể cá khác nhau.

Máy lọc trong (Internal Filters)

Vị trí lắp đặt: Đặt hoàn toàn bên trong bể cá, thường gắn bằng giác hút lên thành bể.

Nguyên lý hoạt động: Nước được hút qua buồng chứa vật liệu lọc (bông lọc, than hoạt tính, sứ lọc…), sau đó trả lại vào bể dưới dạng nước sạch.

Máy lọc treo – Máy lọc thác (Hang-on-Back Filters/HOB Filters)

Vị trí lắp đặt: Được treo bên ngoài thành bể cá, với một ống hút nước vào bộ lọc và một thác nước trả nước sạch trở lại bể.

Nguyên lý hoạt động: Sử dụng bơm để hút nước từ bể lên hộp lọc treo, nước sẽ chảy qua các vật liệu lọc và sau đó tràn trở lại bể.

Máy lọc thùng / Lọc ngoài (Canister Filters)

Vị trí lắp đặt: Được đặt hoàn toàn bên ngoài bể cá, thường là ở phía dưới tủ hoặc gần bể. Nước được hút từ bể vào lọc thông qua một ống đầu vào và trả lại bể bằng một ống đầu ra.

Nguyên lý hoạt động: Sử dụng một bơm mạnh để luân chuyển nước qua một hệ thống các khoang chứa vật liệu lọc đa dạng bên trong một thùng kín.

Máy lọc đáy (Undergravel Filter – UGF)

Vị trí lắp đặt: Được đặt hoàn toàn bên dưới lớp nền (sỏi, cát) của bể cá. Lọc đáy bao gồm một tấm lưới hoặc các tấm mô-đun được đặt trên đáy bể, với các ống nâng (lift tubes) kéo dài lên trên mặt nước, thường được gắn với máy sủi khí hoặc máy bơm nhỏ.

Nguyên lý hoạt động: Có hai cách phổ biến:

• Dạng hút đẩy (Reverse Flow): Nước được bơm từ ống nâng xuống dưới tấm lọc, sau đó được đẩy ngược lên qua lớp nền, mang theo oxy và chất dinh dưỡng đến hệ vi sinh vật trong nền.
• Dạng hút kéo (Standard Flow): Nước từ bể được hút xuống dưới lớp nền qua các khe hở của tấm lọc, sau đó được kéo lên bởi luồng khí từ máy sủi hoặc bơm qua ống nâng, trả lại nước sạch lên mặt. Quá trình này đồng thời kéo theo cặn bẩn và chất thải xuống dưới tấm lọc.

Máy Lọc tràn trên (Top Overflow Filter)

Vị trí lắp đặt: Thường là một hộp lọc dài đặt trên thành bể cá. Nước được bơm từ bể lên hộp lọc, chảy qua các ngăn chứa vật liệu lọc rồi tràn trở lại bể.

Nguyên lý hoạt động: Nước từ bể được bơm lên ngăn đầu tiên của hệ thống lọc. Sau đó, nước sẽ tràn từ ngăn này sang ngăn khác, đi qua các lớp vật liệu lọc để loại bỏ cặn bẩn, độc tố và chuyển hóa các chất có hại. Cuối cùng, nước sạch sẽ tràn trở lại bể cá qua ngăn cuối cùng.

Máy lọc tràn dưới (Sump Filter / Bottom Overflow Filter)

Vị trí lắp đặt: Đặt dưới đáy bể cá (thường là trong tủ dưới chân bể). Nước từ bể chính được dẫn xuống bể lọc phụ (sump) thông qua một ống tràn, chảy qua các ngăn lọc rồi được bơm trở lại bể chính.

Nguyên lý hoạt động: Nước từ bể chính tràn qua một ống tràn (hoặc hộp tràn) xuống ngăn đầu tiên của bể lọc dưới. Nước sau đó chảy tuần tự qua các ngăn, đi qua các vật liệu lọc khác nhau. Sau khi được lọc sạch, nước sẽ được bơm trở lại bể chính.

Cách lựa chọn loại máy lọc bể cá phù hợp

Nếu bạn mới bắt đầu, hay thậm chí đã chơi cá cảnh một thời gian nhưng vẫn băn khoăn về cách chọn máy lọc, nội dung dưới đây sẽ giúp bạn tháo gỡ mọi thắc mắc. Chúng ta sẽ cùng nhau đi sâu từng bước, chọn đúng máy lọc – không chỉ vì cá, mà còn vì niềm vui và sự thư giãn mà bể cá mang lại mỗi ngày.

Dung tích bể – Kích thước bể

Trước khi nghĩ đến bất kỳ loại máy lọc nào, bạn cần nắm chắc thể tích (lít) hoặc kích thước (dài x rộng x cao) của bể cá.

Vì sao điều này quan trọng?

Bởi lưu lượng nước của máy lọc (thường tính bằng LPH, tức lít/giờ) phải phù hợp với dung tích thực tế để đảm bảo quá trình lọc diễn ra hiệu quả.

• Bể nhỏ (dưới 50 lít): Thường chỉ cần máy lọc mini, lưu lượng từ 100–200 LPH là đủ. Nếu chọn máy quá mạnh, dòng chảy có thể quá mạnh khiến cá nhỏ bị căng thẳng.
• Bể vừa (50–200 lít): Nên chọn máy lọc có lưu lượng từ 200–600 LPH, tùy loại cá và trang trí trong hồ (cây thủy sinh, hòn non bộ…).
• Bể lớn (trên 200 lít): Lưu lượng 600 LPH trở lên sẽ đảm bảo bể luôn trong tình trạng tuần hoàn nước liên tục, giúp oxy hoà tan tốt hơn và giảm tích tụ chất thải.

Bạn có thể tự tính lưu lượng cần thiết:

Lưu lượng tối thiểu = Thể tích bể (lít) × 4–5

Nghĩa là toàn bộ lượng nước trong bể sẽ được máy lọc đẩy qua hệ lọc ít nhất 4–5 lần mỗi giờ.

Với bể cá dễ nuôi, thông thường 4 lần/giờ đã đủ. Nếu bạn nuôi cá khó tính hay hồ thủy sinh, tăng lên 5–6 lần/giờ sẽ tốt hơn.

Loại cá nuôi – Mỗi loại cá giống là một câu chuyện riêng

Không phải tất cả các loài cá đều “gây ô nhiễm” như nhau. Một số loài cá sản sinh chất thải nhiều hơn và đòi hỏi môi trường nước sạch sẽ hơn.

Các nhóm cá khác nhau tạo ra lượng chất thải khác nhau:

• Cá nhiệt đới phổ thông (Betta, Guppy, Tetra, Cá vàng nhỏ…): Khối lượng chất thải tương đối thấp, máy lọc cơ bản với lưu lượng vừa phải và hệ lọc sinh học+ cơ học sẽ đáp ứng tốt.
• Cá lớn hoặc cá nhiều chất thải (Cá la hán, Cá rồng, Cá lau kiếng…): Tạo ra nhiều phân và thức ăn thừa, cần máy lọc có lưu lượng mạnh, kèm theo hệ lọc sinh học (bio-media) lớn để men vi sinh có nơi phát triển.
• Hồ cá thủy sinh, hồ tép cảnh: Yêu cầu nước thật sạch, ít tạp chất, nên ưu tiên máy lọc tạo dòng nhẹ, có thể kết hợp lọc tràn (trên thành bể) và nhiều vật liệu lọc lọc vi sinh.

Bên cạnh đó, mật độ nuôi cũng tác động lớn: nuôi dày (trên 5 cm cá/lít nước) thì lượng chất thải tích tụ nhanh chóng, bắt buộc bạn chọn máy lọc mạnh và thường xuyên bảo trì. Nếu bạn chỉ nuôi vài chú cá với mật độ thưa, có thể tiết kiệm hơn với máy lọc nhỏ, nhưng vẫn đảm bảo thay nước định kỳ.

Lời khuyên từ Relax: nếu bạn nuôi cá nhạy cảm, hãy ưu tiên máy lọc có thể điều chỉnh dòng chảy hoặc dùng thêm van giảm dòng.

Lựa chọn loại máy lọc dựa trên ưu – nhược điểm từng loại

Việc lựa chọn loại máy lọc phù hợp cho bể cá đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì môi trường nước sạch và ổn định cho sinh vật sống trong bể. Mỗi loại máy lọc đều có những ưu – nhược điểm riêng, phù hợp với từng nhu cầu và quy mô bể cá.

• Máy lọc trong thường có thiết kế nhỏ gọn, dễ lắp đặt và giá thành thấp, thích hợp cho các bể cá mini hoặc trung bình, tuy nhiên hiệu suất lọc không cao và dễ bị tắc nếu không vệ sinh thường xuyên.
• Máy lọc ngoài có khả năng lọc mạnh, đa tầng lọc và ít chiếm diện tích trong bể, rất phù hợp với bể lớn hoặc nuôi cá cảnh cao cấp, nhưng giá thành và chi phí bảo trì thường cao hơn.
• Máy lọc tràn (lọc trên hoặc lọc dưới) cung cấp hiệu quả lọc sinh học cao, dễ tùy chỉnh theo nhu cầu, song đòi hỏi kỹ thuật lắp đặt và không gian phù hợp.

Trở lại phần “Phân loại các loại máy lọc bể cá” các bạn sẽ hiểu rõ cặn kẽ hơn!

Đảm bảo lưu lượng nước (LPH) phù hợp với thể tích bể

Như đã đề cập, một nguyên tắc đơn giản là đảm bảo lưu lượng máy lọc gấp từ 4–5 lần thể tích bể mỗi giờ. Ví dụ, bể 100 lít thì bạn chọn máy lọc có lưu lượng tối thiểu 400–500 LPH. Đối với hồ nhiều cá, bạn có thể tăng lên 6–7 lần/giờ để đảm bảo môi trường ổn định hơn.

Tuy nhiên, bạn cũng cần chú ý đến:

• Vị trí lắp đặt: Vị trí ống hồi (return) nên đặt sao cho nước từ máy lọc được phân bổ đều khắp bể, tránh tạo điểm chết trong hồ, nơi tảo và cá bệnh tật dễ tích tụ.
• Khả năng điều chỉnh lưu lượng (flow control): Một số máy lọc cho phép bạn giảm lưu lượng nếu dòng chảy quá mạnh, rất hữu ích khi bạn muốn nuôi cá ưa nước lặng.
• Tốc độ bơm: Máy lọc công suất càng cao thì tốc độ bơm càng lớn, tuy nhiên tốc độ thực tế có thể giảm khoảng 20–30% khi máy hoạt động lâu ngày hoặc đường ống, vật liệu lọc bị bám bẩn. Bạn nên lựa chọn máy có lưu lượng dư một chút để bù vào tổn hao này.

Kiểm tra khả năng chứa và loại vật liệu lọc

Một chiếc máy lọc tốt phải có không gian đủ lớn để bạn đặt đa dạng vật liệu lọc, bao gồm:

1. Lọc cơ học (Mechanical Filtration): Bông lọc (filter floss), vải lọc, lọc xơ cao su… Giúp giữ lại cặn bẩn, mảnh vụn, lá rêu, thức ăn thừa. Bạn nên chọn bông lọc chất lượng tốt, dày dặn, có thể rửa và tái sử dụng nhiều lần.
2. Lọc sinh học (Biological Filtration): Vật liệu dạng sứ, sứ vi sinh, bio balls, ceramic ring… Đây là nơi vi khuẩn có lợi phát triển, chuyển hóa amoniac (NH₃) và nitrit (NO₂⁻) thành nitrat (NO₃⁻) ít độc hơn. Khuyến nghị chọn lọc có phần chứa nhiều vật liệu sinhh học để tạo môi trường ổn định lâu dài cho hồ.
3. Lọc hóa học (Chemical Filtration): Than hoạt tính, zeolite, resins… Có nhiệm vụ hấp phụ chất độc, mùi hôi, độc tố, tách màu nước. Chỉ cần dùng với mục đích đặc thù (ví dụ: nước sau khi thay substrate, hồ có tảo vàng, hoặc bệnh nấm). Không nhất thiết phải để than hoạt tính liên tục, vì nếu duy trì lâu, than sẽ bị bão hoà, không còn hiệu quả.

Cân nhắc dung tích ngăn chứa:

• Máy lọc thùng thường có khay/layer riêng cho từng cấp lọc, dễ sắp xếp nhiều loại media.
• Máy lọc HOB, Internal, Corner thường có không gian nhỏ hơn, bạn cần ưu tiên thứ tự: bông lọc → sứ vi sinh → than hoạt tính (nếu cần).

Ngoài ra, bạn cũng nên lưu ý: vật liệu lọc sinh học rất quan trọng, không nên tiết kiệm quá mức bằng cách lấp đầy ngăn lọc chỉ bằng bông lọc. Thiếu lớp sinh học đồng nghĩa môi trường vi sinh không ổn định, khiến amoniac và nitrit dễ tăng cao, gây hại cho cá.

Cân nhắc độ ồn nếu cần

Tiếng ồn từ máy lọc có thể ảnh hưởng đến không gian sống, đặc biệt nếu hồ cá đặt trong phòng ngủ, văn phòng hoặc khu vực yên tĩnh.

Các yếu tố gợi ý của bạn:

• Máy lọc thùng: Thường ồn hơn vì có bơm ly tâm đặt ngoài hồ, nhưng nhiều hãng hiện nay đã khắc phục bằng mút chống rung và ống dẫn có lót lớp cách âm. Khi mua, bạn hãy thử bật máy và nghe âm lượng ở khoảng cách 1 mét, nếu chỉ nghe tiếng xì xì đều đặn, không rung lắc mạnh, thì chấp nhận được.
• Máy lọc HOB/Corner/Internal: Thường ồn nhẹ do nước chảy từ trên xuống, tạo tiếng “xì xì”. Để giảm ồn, bạn có thể đặt thêm miếng xốp giảm thanh dưới chân bơm hoặc lắp thêm miếng lưới nước để giảm lực va đập của nước.
• Máy lọc chìm có bơm tích hợp: Độ ồn thường thấp hơn, vì bơm ngập nước, cách âm tự nhiên. Nếu bạn ưu tiên yên tĩnh, đây là lựa chọn ổn, nhưng nhớ kiểm tra công suất có đủ xử lý lượng nước trong bể hay không.

Lựa chọn phù hợp với ngân sách

Tùy mục đích, bạn có thể chọn máy lọc với mức giá tương ứng:

• Ngân sách hạn chế (dưới 500 000 – 1 000 000 VNĐ): Máy lọc trong (internal filter) hoặc lọc góc nhỏ. Phù hợp bể dưới 50 lít, nuôi vài con cá dễ tính. Cần thay bông lọc và vệ sinh thường xuyên, nhưng vẫn đảm bảo nước tương đối sạch.
• Ngân sách trung bình (1 000 000 – 2 000 000 VNĐ): Máy lọc HOB có khả năng điều chỉnh lưu lượng, phù hợp bể 50–150 lít. Nhiều thương hiệu như Atman, SunSun, Eheim mini… có dòng HOB giá tầm trung, chất lượng ổn. Bạn có thể yên tâm dùng từ 1–2 năm mà ít hỏng vặt.
• Ngân sách cao (trên 2 000 000 VNĐ): Máy lọc thùng hoặc lọc tràn chuyên nghiệp. Phù hợp bể lớn (trên 100–200 lít) hoặc hồ thủy sinh, hồ rạn san hô. Ưu điểm: mạnh mẽ, ít phải thay bông lọc; chỉ cần bổ sung media khi cần.

Lời khuyên:

• Hãy xác định rõ bạn nuôi bao nhiêu cá, diện tích bể, và thời gian bạn sẵn sàng dành để bảo trì. Nếu bạn không quá rảnh để tháo ra vệ sinh hàng tuần, đầu tư máy lọc thùng tuy đắt hơn nhưng sẽ giảm tần suất bảo trì.
• Nếu bạn là người mới, hãy ưu tiên máy lọc HOB bởi dễ lắp, dễ bảo dưỡng và có giá hợp lý.

Việc lựa chọn máy lọc bể cá phù hợp đòi hỏi bạn cân nhắc nhiều yếu tố: kích thước bể, loại cá và mật độ nuôi, loại máy lọc dựa trên ưu – nhược điểm, lưu lượng lưu thông nước, khả năng chứa vật liệu lọc, độ ồn và ngân sách. Bằng cách tuân thủ những gợi ý cụ thể trên, bạn sẽ:

1. Bảo vệ sức khỏe cá nuôi: Nước trong sạch, ổn định vi sinh sẽ giúp cá phát triển khỏe mạnh, ít bệnh tật.
2. Tiết kiệm thời gian, công sức: Chọn đúng máy lọc phù hợp sẽ giảm gần như tối đa việc thay nước, vệ sinh bể quá thường xuyên.
3. Tối ưu chi phí: Đầu tư ban đầu hợp lý, tránh việc mua máy lọc quá yếu dẫn đến phải nâng cấp sớm, hoặc ngược lại, mua máy mạnh quá so với nhu cầu gây lãng phí.

Mong rằng với những chia sẻ trên, bạn sẽ tìm được chiếc máy lọc ưng ý, giúp bể cá của bạn luôn xanh sạch, đàn cá vui vẻ bơi lội và bạn có thêm những giây phút thư giãn, hạnh phúc khi ngắm nhìn hồ cá của riêng mình. Chúc bạn thành công và tận hưởng niềm vui chăm sóc cá cảnh!